Ένα σοκαριστικό ρεπορτάζ για τους γάμους ανηλίκων – μία από τις μεγαλύτερες μάστιγες ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας...
Γράφει ο Ανδρόνικος Κουτρουμπέλης
Γάμοι ανηλίκων, μία από τις μεγαλύτερες μάστιγες ανθρωπίνων δικαιωμάτων παγκοσμίως.
Για παράδειγμα, στις υπανάπτυκτες χώρες, οι επιπλοκές κατά τη κύηση και τη γέννα συνιστούν την κύρια αιτία θανάτου σε κορίτσια κάτω των 19 ετών. Επίσης, μια πρόσφατη μελέτη της World Bank βρήκε ότι τα κορίτσια που παντρεύονται νωρίς είναι πιο πιθανό να μην τελειώσουν το Γυμνάσιο, να γεννήσουν πριν τα 18 τους, να έχουν μειωμένα μελλοντικά έσοδα και να αποτελέσουν θύματα ενδοοικογενειακής βίας.
Μέχρι πριν λίγες μέρες πίστευα ότι ο γάμος ενός ανήλικου με έναν ενήλικα ανήκε στο παρελθόν όσον αφορά τον «πολιτισμένο δυτικό κόσμο». Βεβαίως δεν πίστευα ότι το φαινόμενο είχε εξαλειφθεί, ήξερα ότι συνέχιζε άτυπα σε ορισμένες κλειστές κοινότητες, αλλά τουλάχιστον νόμιζα ότι δεν έφερε καμιά κρατική αναγνώριση και ήταν ποινικοποιημένο.
Πόσο λάθος έκανα.
Το πρώτο σοκ ήρθε από το report της Unchained at Last, μιας ΜΚΟ που αγωνίζεται για την ολική απαγόρευση του γάμου ανηλίκων στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με αυτή, τουλάχιστον 207.468 ανήλικοι παντρεύτηκαν στις ΗΠΑ στο διάστημα 2000 και 2015, με το συνολικό νούμερο να υπολογίζεται αρκετά μεγαλύτερο, καθώς 10 από τις 50 Πολιτείες δεν παρείχαν δεδομένα ή παρείχαν μόνο ημιτελή. Το 87% ήταν κορίτσια με την ηλικία των περισσότερων μεταξύ 16 και 17, αλλά πολλά ήταν κάτω των 14. Και μάλιστα, το 86% παντρεύτηκε ενήλικες, συχνά πολλές δεκαετίες μεγαλύτερους. Οι ερευνητές επίσης σημειώνουν ότι το φαινόμενο παρατηρείται κυρίως στην επαρχία και συσχετίζεται με τη φτώχεια.
Δεν υπάρχει ούτε μια Πολιτεία των ΗΠΑ που να απαγορεύει χωρίς εξαίρεση τον γάμο ανηλίκων. Το New Jersey παραλίγο να γίνει η πρώτη μετά την αποδοχή του νόμου και από τα δυο Κοινοβούλια, αλλά ο Κυβερνήτης της Πολιτείας επικαλέστηκε «θρησκευτικές πεποιθήσεις» για να θέσει βέτο στο νόμο.
Το δεύτερο σοκ ήρθε από την έρευνα του νομικού πλαισίου της Ε.Ε., η οποία σε γενικές γραμμές, θεωρείται το μέρος του πλανήτη που φέρει το μεγαλύτερο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Και όμως, σε μόλις 3 από τα 28 κράτη μέλη απαγορεύεται πλήρως ο γάμος ανηλίκων, και μάλιστα, σε 10 χώρες δεν υπάρχει καν κατώτατο όριο όταν λαμβάνονται υπόψη όλες οι νομικές εξαιρέσεις (Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, μόνο για τις γυναίκες στη Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Σλοβενία και φυσικά, Ελλάδα). Να σημειωθεί ότι τουλάχιστον, σε όλες αυτές τις χώρες απαιτείται εξουσιοδότηση αρχής για να μπορέσει να τελεστεί γάμος, π.χ. από δικαστή ή κοινωνικό λειτουργό.
Το τρίτο σοκ δεν άργησε να έρθει όταν είδα τα δεδομένα για την Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ζήτησα και μου έστειλε η ΕΛΣΤΑΤ, μεταξύ 2000 και 2016 είχαμε επίσημη παντρειά 9407 ανήλικων στην Ελλάδα. Το 86% ήταν κορίτσια, και παρότι η μέση ηλικία ήταν περίπου τα 16 χρόνια, είχαμε παντρειά 811 παιδιών μεταξύ 12 και 14 ετών.
Να σημειωθεί ότι ο συνολικός αριθμός των de facto γάμων ανηλίκων αναμένεται να είναι σημαντικά υψηλότερος, καθώς σε φτωχοποιημένες ή νομαδικές κοινότητες της χώρας μας παρατηρούμε συχνά άτυπες συμβιώσεις ή προκανονισμένους γάμους.
Γενικά, στα τεράστια στατιστικά μεγέθη, η αξία του κάθε μοναδικού ατόμου δεν είναι τόσο σαφής όσο είναι στη καθημερινότητα, γι’ αυτό ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε μια πλατεία ασφυκτικά γεμάτη από παιδιά, τα οποία αντί να παίζουν, περιμένουν το γάμο τους και με ένα πολύ μεγαλύτερο άτομο, που πιθανόν δεν επέλεξαν προσωπικά αλλά τους επιβλήθηκε. Και όλα αυτά χωρίς να μπορούν να αποκλείσουν καν το ότι η αθωότητά τους δεν θα τραμαυτιστεί από σεξουαλικές επιδιώξεις που θα θεωρείται πλέον «υποχρέωσή τους» να ικανοποιήσουν.
Πώς υποστηρίζεται νομικά ο γάμος ανηλίκων; Σύμφωνα με το Αστικό Δίκαιο, οι σύντροφοι πρέπει κατά κανόνα να έχουν ολοκληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους. Ωστόσο, «όταν επιβάλλεται από κάποιο σπουδαίο λόγο», μπορεί να γίνει αίτηση και από μικρότερη ηλικία. Θεωρητικά, και ένα παιδί 10 χρόνων μπορεί. Το δικαστήριο ακούει τη θέση των συντρόφων και των κηδεμόνων, αλλά η συναίνεσή των τελευταίων δεν είναι απαραίτητη.
Τι εννοούμε λέγοντας «σπουδαίο λόγο»; «Σπουδαίο λόγο αποτελεί κάθε περιστατικό που με γνώμονα το συμφέρον του ανηλίκου, δικαιολογεί το γάμο, παρά την έλλειψη της νόμιμης ηλικίας: εγκυμοσύνη, μακροχρόνιος δεσμός, επικείμενη αναχώρηση για μακρύ χρονικό διάστημα και άλλα παρόμοια γεγονότα και καταστάσεις συνιστούν σπουδαίο λόγο.» Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι σε πολλές περιπτώσεις, δεν θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τεκμηριωθεί αυτός ο «σπουδαίος λόγος».
Αλλά ο νόμος επιφυλάσσει και άλλες εκπλήξεις. Το ξέρατε ότι μέχρι και σήμερα η αποπλάνηση ανηλίκου δεν αποτελεί αδίκημα αν έπειτα υπάρξει γάμος; Ποινικός Κώδικας, άρθρο 339, παράγραφος 3 (η οποία προστέθηκε το 1982): «Αν μεταξύ του υπαιτίου και του παθόντος τελέστηκε γάμος, δεν ασκείται ποινική δίωξη, και αν τυχόν είχε ασκηθεί δεν συνεχίζεται, αλλά κηρύσσεται απαράδεκτη. Η ποινική δίωξη ασκείται ή συνεχίζεται μετά την ακύρωση του γάμου».
Βεβαίως ο βιασμός ανηλίκου νομικά ανήκει σε άλλη κατηγορία και τιμωρείται αυστηρά, αλλά με αυτόν τον νόμο ανοίγει ο ασκός του Αιόλου σε φρικτά ενδεχόμενα, όπου ένα κοριτσάκι μπορεί να αναγκαστεί να παντρευτεί τον βιαστή του για να συγκαλυφθεί το έγκλημα, έπειτα από απειλές ή δωροδοκίες (ας μην ξεχνάμε την φτωχοποίηση των κοινοτήτων όπου κατά κανόνα παρατηρείται ο γάμος ανηλίκων).
Να αναφέρουμε τέλος το απίστευτο που ξεστόμισε ο Πρωθυπουργός της χώρας, μην διστάζοντας να δικαιολογήσει τον γάμο 10χρονων παιδιών για να υποστηρίξει πάση θυσία το νομοσχέδιο του κόμματός του.
Μέχρι πριν λίγες μέρες πίστευα ότι ο γάμος ενός ανήλικου με έναν ενήλικα ανήκε στο παρελθόν όσον αφορά τον «πολιτισμένο δυτικό κόσμο». Βεβαίως δεν πίστευα ότι το φαινόμενο είχε εξαλειφθεί, ήξερα ότι συνέχιζε άτυπα σε ορισμένες κλειστές κοινότητες, αλλά τουλάχιστον νόμιζα ότι δεν έφερε καμιά κρατική αναγνώριση και ήταν ποινικοποιημένο.
Πόσο λάθος έκανα.
Το πρώτο σοκ ήρθε από το report της Unchained at Last, μιας ΜΚΟ που αγωνίζεται για την ολική απαγόρευση του γάμου ανηλίκων στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με αυτή, τουλάχιστον 207.468 ανήλικοι παντρεύτηκαν στις ΗΠΑ στο διάστημα 2000 και 2015, με το συνολικό νούμερο να υπολογίζεται αρκετά μεγαλύτερο, καθώς 10 από τις 50 Πολιτείες δεν παρείχαν δεδομένα ή παρείχαν μόνο ημιτελή. Το 87% ήταν κορίτσια με την ηλικία των περισσότερων μεταξύ 16 και 17, αλλά πολλά ήταν κάτω των 14. Και μάλιστα, το 86% παντρεύτηκε ενήλικες, συχνά πολλές δεκαετίες μεγαλύτερους. Οι ερευνητές επίσης σημειώνουν ότι το φαινόμενο παρατηρείται κυρίως στην επαρχία και συσχετίζεται με τη φτώχεια.
Δεν υπάρχει ούτε μια Πολιτεία των ΗΠΑ που να απαγορεύει χωρίς εξαίρεση τον γάμο ανηλίκων. Το New Jersey παραλίγο να γίνει η πρώτη μετά την αποδοχή του νόμου και από τα δυο Κοινοβούλια, αλλά ο Κυβερνήτης της Πολιτείας επικαλέστηκε «θρησκευτικές πεποιθήσεις» για να θέσει βέτο στο νόμο.
Το δεύτερο σοκ ήρθε από την έρευνα του νομικού πλαισίου της Ε.Ε., η οποία σε γενικές γραμμές, θεωρείται το μέρος του πλανήτη που φέρει το μεγαλύτερο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Και όμως, σε μόλις 3 από τα 28 κράτη μέλη απαγορεύεται πλήρως ο γάμος ανηλίκων, και μάλιστα, σε 10 χώρες δεν υπάρχει καν κατώτατο όριο όταν λαμβάνονται υπόψη όλες οι νομικές εξαιρέσεις (Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, μόνο για τις γυναίκες στη Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Σλοβενία και φυσικά, Ελλάδα). Να σημειωθεί ότι τουλάχιστον, σε όλες αυτές τις χώρες απαιτείται εξουσιοδότηση αρχής για να μπορέσει να τελεστεί γάμος, π.χ. από δικαστή ή κοινωνικό λειτουργό.
Το τρίτο σοκ δεν άργησε να έρθει όταν είδα τα δεδομένα για την Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ζήτησα και μου έστειλε η ΕΛΣΤΑΤ, μεταξύ 2000 και 2016 είχαμε επίσημη παντρειά 9407 ανήλικων στην Ελλάδα. Το 86% ήταν κορίτσια, και παρότι η μέση ηλικία ήταν περίπου τα 16 χρόνια, είχαμε παντρειά 811 παιδιών μεταξύ 12 και 14 ετών.
Να σημειωθεί ότι ο συνολικός αριθμός των de facto γάμων ανηλίκων αναμένεται να είναι σημαντικά υψηλότερος, καθώς σε φτωχοποιημένες ή νομαδικές κοινότητες της χώρας μας παρατηρούμε συχνά άτυπες συμβιώσεις ή προκανονισμένους γάμους.
Γενικά, στα τεράστια στατιστικά μεγέθη, η αξία του κάθε μοναδικού ατόμου δεν είναι τόσο σαφής όσο είναι στη καθημερινότητα, γι’ αυτό ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε μια πλατεία ασφυκτικά γεμάτη από παιδιά, τα οποία αντί να παίζουν, περιμένουν το γάμο τους και με ένα πολύ μεγαλύτερο άτομο, που πιθανόν δεν επέλεξαν προσωπικά αλλά τους επιβλήθηκε. Και όλα αυτά χωρίς να μπορούν να αποκλείσουν καν το ότι η αθωότητά τους δεν θα τραμαυτιστεί από σεξουαλικές επιδιώξεις που θα θεωρείται πλέον «υποχρέωσή τους» να ικανοποιήσουν.
Πώς υποστηρίζεται νομικά ο γάμος ανηλίκων; Σύμφωνα με το Αστικό Δίκαιο, οι σύντροφοι πρέπει κατά κανόνα να έχουν ολοκληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους. Ωστόσο, «όταν επιβάλλεται από κάποιο σπουδαίο λόγο», μπορεί να γίνει αίτηση και από μικρότερη ηλικία. Θεωρητικά, και ένα παιδί 10 χρόνων μπορεί. Το δικαστήριο ακούει τη θέση των συντρόφων και των κηδεμόνων, αλλά η συναίνεσή των τελευταίων δεν είναι απαραίτητη.
Τι εννοούμε λέγοντας «σπουδαίο λόγο»; «Σπουδαίο λόγο αποτελεί κάθε περιστατικό που με γνώμονα το συμφέρον του ανηλίκου, δικαιολογεί το γάμο, παρά την έλλειψη της νόμιμης ηλικίας: εγκυμοσύνη, μακροχρόνιος δεσμός, επικείμενη αναχώρηση για μακρύ χρονικό διάστημα και άλλα παρόμοια γεγονότα και καταστάσεις συνιστούν σπουδαίο λόγο.» Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι σε πολλές περιπτώσεις, δεν θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τεκμηριωθεί αυτός ο «σπουδαίος λόγος».
Αλλά ο νόμος επιφυλάσσει και άλλες εκπλήξεις. Το ξέρατε ότι μέχρι και σήμερα η αποπλάνηση ανηλίκου δεν αποτελεί αδίκημα αν έπειτα υπάρξει γάμος; Ποινικός Κώδικας, άρθρο 339, παράγραφος 3 (η οποία προστέθηκε το 1982): «Αν μεταξύ του υπαιτίου και του παθόντος τελέστηκε γάμος, δεν ασκείται ποινική δίωξη, και αν τυχόν είχε ασκηθεί δεν συνεχίζεται, αλλά κηρύσσεται απαράδεκτη. Η ποινική δίωξη ασκείται ή συνεχίζεται μετά την ακύρωση του γάμου».
Βεβαίως ο βιασμός ανηλίκου νομικά ανήκει σε άλλη κατηγορία και τιμωρείται αυστηρά, αλλά με αυτόν τον νόμο ανοίγει ο ασκός του Αιόλου σε φρικτά ενδεχόμενα, όπου ένα κοριτσάκι μπορεί να αναγκαστεί να παντρευτεί τον βιαστή του για να συγκαλυφθεί το έγκλημα, έπειτα από απειλές ή δωροδοκίες (ας μην ξεχνάμε την φτωχοποίηση των κοινοτήτων όπου κατά κανόνα παρατηρείται ο γάμος ανηλίκων).
Να αναφέρουμε τέλος το απίστευτο που ξεστόμισε ο Πρωθυπουργός της χώρας, μην διστάζοντας να δικαιολογήσει τον γάμο 10χρονων παιδιών για να υποστηρίξει πάση θυσία το νομοσχέδιο του κόμματός του.
Από το 8:04 ακούμε:
«Λαϊκίζετε λέγοντας ότι στα 15 δεν μπορούν να πάρουν αλκοόλ (λες) και δεν ξέρουμε σε αυτή εδώ την αίθουσα … ότι με βάση το δίκαιό μας, καλό ή κακό, δίνουμε τη δυνατότητα σε σύναψη γάμου στα 10χρονα, με δικαστική απόφαση, …δίνουμε τη δυνατότητα με δικαστική απόφαση στα 15 χρόνια να μπαίνουν στη φυλακή ανήλικοι … και βεβαίως στα 12 δίνουμε την ταυτότητα στα παιδιά».
Μετά απ’ όλα αυτά τα λυπητερά, θα ήθελα να κλείσω με μια νότα αισιοδοξίας.
Καταρχάς, ευτυχώς ο νόμος για την παύση δίωξης για αποπλάνηση ανηλίκου μέσω γάμου, θα τεθεί σε διαβούλευση για κατάργηση μόλις αύριο (8-3-2018), μέσω της κύρωσης της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης που υπογράφηκε πριν από 7 χρόνια. Κατά πάσα πιθανότητα λοιπόν, στο άμεσο μέλλον δεν θα ισχύει.
Επίσης, όπως διαπιστώνουμε από τα στατιστικά της ΕΛΣΤΑΤ, η κατάσταση στην χώρα μας βελτιώνεται γρήγορα, με το 2016 να παρουσιάζει 5 φορές λιγότερους επίσημους γάμους ανηλίκων απ’ ότι το 2000.
Και φαίνεται να πρόκειται για ένα ευρύτερο, παγκόσμιο φαινόμενο. Από τα στοιχεία της μελέτης της WorldBank που δόθηκε προηγουμένως, βλέπουμε ότι σχεδόν σε όλες τις εξεταζόμενες χώρες υπήρξε μείωση του ποσοστού των γυναικών που παντρεύονται ως ανήλικες.
Αυτή είναι η ευκαιρία μας να στείλουμε μια και καλή τον γάμο ανηλίκων στην ιστορία, όπου και ανήκει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου