Η «Κόκκινη Μηλιά»

Η Άλωση της Πόλης (29 Μαΐου 1453) υπήρξε ταυτόχρονα η αφετηρία ενός σταθερού μοτίβου της λαϊκής παράδοσης ανακτήσεως από τους Έλληνες Χριστιανούς ολόκληρης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας…

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΓΕΡΙΝΟ ΑΝΔΡΕΟΥ

Χρησμοί εμμονικοί γεννήθηκαν, για αίσια πορεία των εθνικών θεμάτων, στους οποίους χρησμούς ερριζώθη η πεποίθηση στο λαό ότι θ’ ανακτήσει με τα όπλα όσα έχασε με τη σπάθη. Θρηνούν οι υπόδουλοι Έλληνες για την Αγιά Σοφιά: «Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια, / σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά, το μέγα Μοναστήρι, / με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες, / κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος. / Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο Πατριάρχης, / κι απ’ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόνταν οι κολόνες. / Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο βασιλέας, / φωνή του ήρθε εξ ουρανού κι απ’ αρχαγγέλου στόμα. / «Πάψετε το Χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τ’ άγια, / παπάδες πάρτε τα ιερά, κι εσείς κεριά σβηστείτε, / γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει. / Μον’ στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ’ρθουν τρία καράβια• / το ’να να πάρει το σταυρό και τ’ άλλο το βαγγέλιο, / το τρίτο το καλύτερο την άγια τράπεζά μας, / μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν». / Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες, / «Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις, / πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά σας είναι».

Και οι Τούρκοι, τι θα γίνονταν οι Τούρκοι; Ε, λοιπόν, οι Τούρκοι θα απωθούνταν «πέρα από την Κόκκινη Μηλιά». Πού είναι, όμως, η Κόκκινη Μηλιά; Υπάρχει Κόκκινη Μηλιά; Λαογραφικά η Κόκκινη Μηλιά είναι μία μυθολογική τοποθεσία (ακαθόριστη γεωγραφικά), πέραν της οποίας ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς (Κων/νος ΙΑ’ Παλαιολόγος), που θα εγερθεί και θα ξαναβασιλέψει, θα διώξει τους Τούρκους. Κατά την άποψη αυτή η Κόκκινη Μηλιά βρίσκεται στο απώτατο σημείο της Ανατολής. Κατά τον Νικόλαο Πολίτη η Κόκκινη Μηλιά ταυτίζεται με το «Μονοδένδριον» των Βυζαντινών, πιθανή πατρίδα των Τούρκων ή του Μωάμεθ, στα σύνορα με την Περσία. Κάποιοι άλλοι βεβαιώνουν, χωρίς βέβαια κανένα θεμελιωτικό στοιχείο, ότι η Κόκκινη Μηλιά βρίσκεται μεταξύ Σεβαστείας, Κερασούντος και Ορντού. Μελέτες Τούρκων έδειξαν ότι στα χρόνια της Άλωσης και λίγο μετά έλεγαν οι τότε Τούρκοι «Κόκκινο Μήλο» κάθε ισχυρή πόλη. Κατά τον 18ο αιώνα οι θρύλοι αυτοί της εθνικής αποκαταστάσεως ζωήρεψαν και επιτάθηκαν. «Θα πάμε τους Τούρκους μέχρι την Κόκκινη Μηλιά», κήρυττε ο πατρο-Κοσμάς, ο Αιτωλός. Τον 18ο αιώνα, επίσης, ο Αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Πολυειδής, συνέθεσε, πλαστογράφησε μάλλον, τις φερόμενες ως προφητείες του Αγαθάγγελου, οι οποίες υποτίθεται ότι εγράφησαν το 1279 στη Σικελία και ετυπώθησαν το 1555 στο Μιλάνο. Οι «προφητείες» αυτές μιλούν για απώθηση των Τούρκων, μέχρι την θρυλική κοιτίδα τους, την «κόκκινη μηλιά», από τον μαρμαρωμένο βασιλιά, με το σπαθί στο χέρι. Οι λαϊκές αυτές δοξασίες ενισχύθηκαν με τη γέννηση της Μεγάλης Ιδέας στα μέσα του 19ου αιώνα. Το ιδανικό της Μεγάλης Ιδέας των Ελλήνων, της απελευθέρωσης δηλαδή όλων των εδαφών που ζούσαν ελληνικοί πληθυσμοί (ή κυρίως ελληνικοί) και της ένταξής του στο ενιαίο ελληνικό κράτος, είχαν πολλοί Έλληνες. Η πατρότητα, όμως, της Μεγάλης Ιδέας ανήκει στον Ιωάννη Κωλέττη. Τον Ιανουάριο του 1844 αγορεύοντας στην Α’ Εθνοσυνέλευση (που προέκυψε από την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843), είπε τα εξής: «…Το Βασίλειο της Ελλάδος δεν είναι 

η Ελλάς. Αποτελεί εν μέρος μόνον, το πλέον μικρόν και το πλέον πτωχόν, της Ελλάδος… Υπάρχουν δύο μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού. Αι Αθήναι είναι η πρωτεύουσα του Βασιλείου. Η Κωνσταντινούπολις είναι η μεγάλη Πρωτεύουσα, η Πόλις, το όνειρο και η ελπίς όλων των Ελλήνων…». Η Μεγάλη Ιδέα κάηκε στις φλόγες της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922. Τυπικά η Μεγάλη Ιδέα εγκαταλείφθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης και την υπογραφή του Συμφώνου Φιλίας Βενιζέλου – Ινονού (1930).

 Μετά την ερρίζωση στη λαϊκή ψυχή της Μεγάλης Ιδέας, αλλάζει και η τοποθεσία της Κόκκινης Μηλιάς. Τώρα είναι το όριο, μέχρι το οποίο θα επεκταθεί η Ελλάδα, ανατολικά, απωθώντας τους Τούρκους, δηλαδή (κατά την εκδοχή αυτή) κάπου κοντά στην Άγκυρα. Κατά μία τρίτη εκδοχή, η οποία εμφανίζει ενδιαφέροντα ιστορικολαογραφικά αντανακλαστικά, η Κόκκινη Μηλιά βρίσκεται στο καταραμένο Ματζικέρτ.

 Στην περιοχή αυτή άρχισε να δύει το Βυζάντιο το 1071 μ.Χ. Οι Βυζαντινοί ηττήθησαν από τους Σελτζούκους Τούρκους. Ο Αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ Διογένης συνελήφθη αιχμάλωτος!

Μετά την ύψιστη αυτή ταπείνωση με πλούσια δώρα αφέθηκε ελεύθερος. Εκεί, λοιπόν, που άρχισε να διαλύεται το Βυζάντιο, εκεί θα αναγεννηθεί, άρα εκεί είναι η Κόκκινη Μηλιά, υποστηρίζουν κάποιοι. Είναι αλήθεια ότι οι μύθοι αυτοί και οι λαϊκές παραδόσεις σφυρηλατούσαν την εθνική συνείδηση των Ελλήνων στα χρόνια της σκλαβιάς. Όχι, όμως, αυτό. Βοήθησαν στην απόκρουση της άκρως επικινδύνου θεωρίας του Φαλμεράιερ, η οποία διατυπώθηκε ταυτόχρονα με την απελευθέρωση (1830) και σύμφωνα με την οποία οι νεοέλληνες καμία απολύτως σχέση δεν έχουν με τους αρχαίους Έλληνες. Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος και ο Κων/νος Παπαρρηγόπουλος πέτυχαν την ανάκτηση του ελληνικού παρελθόντος, μέσω του Βυζαντίου, το οποίο επαρκώς μελέτησαν. Σ’ αυτό βοήθησαν τα μάλα οι θρύλοι, οι μύθοι και οι παραδόσεις του λαού. Που είχαν τέτοια δύναμη, ώστε άντεξαν στο χρόνο και μεταδίδονται για αιώνες από γενεά σε γενεά.

 Γίνονται ακόμη στίχοι του Εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά, στη «Φλογέρα του Βασιλιά»: «…Μαρμαρωμένος βασιλιάς και θα ξυπνώ απ’ το μνήμα / το μυστικό και το άβρετο που θα με κλιεί, θα βγαίνω / και τη χτιστή χρυσόπορτα ξεχτίζοντας θα τρέχω / και καλιφάδων νικητής και τσάρων κυνηγάρης / πέρα στην Κόκκινη Μηλιά θα παίρνω την ανάσα…».

Αλλά και στις πρόσφατες δεκαετίες η Κόκκινη Μηλιά πάλι ήταν παρούσα στη λογοτεχνία και στη μουσική (Πυθαγόρας, Καλδάρας, Χαρούλα Αλεξίου):
«Έστειλα δυο πουλιά στην Κόκκινη Μηλιά / που λένε τα γραμμένα, / το ’να σκοτώθηκε, τ’ άλλο λαβώθηκε / δε γύρισε κανένα. / Για τον μαρμαρωμένο βασιλιά / ούτε φωνή, ούτε λαλιά. / Τον τραγουδάει όμως στα παιδιά, / σαν παραμύθι η γιαγιά. / Έστειλα δυο πουλιά στην Κόκκινη Μηλιά / που λένε τα γραμμένα, / το ’να σκοτώθηκε, τ’ άλλο λαβώθηκε / δε γύρισε κανένα. / Έστειλα δυο πουλιά στην Κόκκινη Μηλιά, / δυο πετροχελιδόνια, / μα ’κει εμείνανε κι όνειρο γίνανε / και δακρυσμένα χρόνια. / Για τον μαρμαρωμένο βασιλιά / ούτε φωνή, ούτε λαλιά. / Τον τραγουδάει όμως στα παιδιά, / σαν παραμύθι η γιαγιά».

Κύπτομεν μετά σεβασμού επί των θρύλων και μύθων του λαού μας, γιατί αυτοί διαμορφώνουν ομοιόμορφη κατά το δυνατόν εθνική συνείδηση, αρδεύουν την ψυχή μας με ελπίδες και με γόνιμη αναμονή και χαλυβδώνουν την θέλησή μας για την πλήρη δικαίωση.

πηγή